Het Grootslag
We staan hier vóór stoomgemaal en Rijksmonument Grootslag II, dat tussen 1907 en 1974 in bedrijf was. Het pompte eerst nog in de Zuiderzee en vanaf 1932 in het IJsselmeer. Dat jaar werd de Afsluitdijk voltooid, de 32 kilometer lange zeewering annex verkeersweg tussen Noord-Holland en Friesland. Zo splitste men de Zuiderzee op in de Waddenzee en het IJsselmeer, dat binnen enkele jaren verzoette.
Het gemaal dankt zijn naam aan de polder Het Grootslag, een samenwerkingsverband dat teruggaat tot het jaar 1423. De steden Enkhuizen en Grootebroek en omliggende dorpen sloegen toen de handen ineen tegen wateroverlast. Ze bouwden dijken en verbeterden de afwatering. De polder strekt zich uit van Andijk in het noorden tot Broekerhaven in het zuiden. Het was tot in de vorige eeuw een waterrijk gebied. Boeren hadden her en der stukjes land. Om daar te komen, namen ze de schuit.
De uitwatering van Het Grootslag vormde, zoals overal in West-Friesland, in toenemende mate een probleem. Door de bodemdaling werd het steeds moeilijker het water via de zeesluizen te lozen. Het polderbestuur besloot in 1452 bij Enkhuizen twee molens te bouwen. Uiteindelijk stonden op drie plekken langs de Omringdijk molens als schakel tussen polder en sluis: bij Andijk, Enkhuizen en hier aan de Zuiderdijk. Ze maalden het water omhoog in een kolk. Die kwam uit bij een sluis in de dijk.
Het nadeel van molens was hun afhankelijkheid van de wind. Als het een week flink plensde zonder dat er wind stond, hadden ze een paar dagen nodig om de sloten weer op het gewenste peil te krijgen. In 1863 besloot Het Grootslag tot een stoomgemaal bij Andijk. Het beviel zo goed, dat in 1871 bij hetzelfde dorp een groter gemaal in gebruik werd genomen, Grootslag I (foto). De molens bleven in bedrijf, al werden er bij Andijk en Enkhuizen een paar afgebroken. De vijf aan de Zuiderdijk bleven vooralsnog staan.
In 1906 was Het Grootslag zo ver om windbemaling op te geven en alles op stoom te zetten. Een jaar later bouwde het hier aan de Zuiderdijk een nieuw stoomgemaal met de toepasselijke naam Grootslag II. De negen molens die nog niet waren afgebroken, gingen onder de sloophamer. Zo verdwenen de molens aan de Zuiderdijk. Op de foto staan ze nog, deels onttakeld, achter de bouwput van het gemaal.
Net voor de oorlog bracht men in Grootslag II een elektromotor aan. De stoommachine bleef in gebruik als reserveaandrijving. In 1974 werden Grootslag I en II vervangen door een sterker gemaal, Het Grootslag te Andijk (foto). Aanleiding was de ruilverkaveling, waarbij de talrijke lapjes boerenland tot grote, productieve akkers werden samengevoegd. De polder veranderde van gelaat. Vele sloten werden gedempt en met het water verdween de traditionele boerenschuit.