Gemaal de Waakzaamheid
Ten zuiden van het dorp Kolhorn ligt in het open landschap het naoorlogs boezemgemaal de Waakzaamheid. Dit gemeentelijk monument is gelegen aan de voet van de Westfriesedijk en wordt omringd door de Groetpolder, de Braakpolder en de Weerepolder. Het gemaal houdt de Verenigde Raakmaats- en Niedorperkoggeboezem op peil.
Vroegere bemaling
In de omgeving van het huidige gemaal stonden van 1654 tot 1911 vijf strijkmolens bij Lutjewinkel. Zij bemaalden de Niedorperkoggeboezem. Dit type molen ‘streek’ het water omhoog in de bovenkolk. Vervolgens werd het bij eb op zee gespuid. De andere grote West-Friese boezem, de Raaksmaatsboezem, beschikte in 1864 over 13 strijkmolens in de buurt van Oudorp en bij Rustenburg. Zij maalden uit op de aangrenzende Schermerboezem. Bovendien kon op de Zuiderzee geloosd worden door een groot afwateringskanaal naar Aartswoud, de Langereis.
In 1875 verrees naast de molens van de Niedorperkoggeboezem een hulpstoomgemaal om bij te springen als het hard regende en/of er weinig wind stond. In 1911 gingen de molens tegen de vlakte ten gunste van een dieselgemaal. Ook de Raaksmaatsboezem stapte in 1894 gedeeltelijk op stoom over. Dat jaar werd een groot schepradstoomgemaal gebouwd aan het noordeinde van de Langereis.
Vereenigde Raaksmaats- en Niedorperkoggeboezem
Na tientallen jaren geharrewar werd in de jaren twintig van de vorige eeuw een start gemaakt met de openlegging van West-Friesland binnen de Omringdijk door aanleg van een serie nieuwe scheepvaartkanalen. De nieuwe waterwegen hadden ook gevolgen voor de oude boezems. Op 15 september 1941 werd zonder ophef het Niedorper Verlaat opengezet waardoor de Niedorperkoggeboezem en Raaksmaatsboezem samensmolten tot de Vereenigde Raaksmaats- en Niedorperkoggeboezem (VRNK-boezem). Het westelijk gedeelte van de in het kanaal Alkmaar-Kolhorn opgenomen ringsloot van de polder Heerhugowaard kwam bij de Schermerboezem. De nieuwe scheiding tussen beide boezems werd de Roskamsluis bij Noordscharwoude.
De beheerder van de Schermerboezem, het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen, kreeg de VRNK-boezem erbij. De nieuwe VRNK-boezem werd door de drie bestaande gemalen bemalen: het stoomgemaal bij Aartswoud (gebouwd in 1894), het stoomgemaal (uit 1875) bij Lutjewinkel en het dieselgemaal (uit 1911) aldaar.
Nieuw gemaal
Halverwege de jaren 1950 begon het bestuur van 'Uitwaterende Sluizen' na te denken over modernisering van de bemaling van de VRNK-boezem. De bestaande gemalen hadden niet genoeg capaciteit, waren bovendien totaal verouderd en ten slotte bleek het lange aanvoerkanaal naar het gemaal in Aartswoud niet goed te functioneren. Hierdoor moest regelmatig het stopsein uitgaan wegens te hoge waterstanden in de boezem. Dan moesten alle gemalen van de polders die hun water in de VRNK-boezem loosden stilstaan. Speciaal in het uitgestrekte tuinbouwgebied van de Langedijk leverde dat veel schade op.
Het in 1959 gebouwde gemaal, de Waakzaamheid, verrees aan het einde van het kanaal Alkmaar (Omval) Oudkarspel-Kolhorn naast de Braaksluis en maalt uit op het Kolhornerdiep. Het door K. van der Mast (van het ingenieursbureau A. van der Mast) ontworpen gemaal werd in maart 1960 officieel in bedrijf gesteld. Het is gebouwd in de stijl van het functionalisme, waarbij de vorm van het gebouw de functie volgt. Dit resulteerde in een sobere architectuur met weinig decoratieve elementen. Een en ander typeert de tijd van de wederopbouw met beperkte bouwbudgetten na de Tweede Wereldoorlog.
In het gemaal staan twee schroefpompen die oorspronkelijk werden aangedreven door Stork- Ricardo dieselmotoren. Naast het gemaal staat nog de schoorsteen voor afvoer van de rookgassen. Diesel was destijds goedkoper dan elektrische bemaling.
Het boezemgemaal bemaalt een gebied van 10.000 hectare. Via het kanaal ten zuiden van het gemaal, wordt het water van – 0,60 cm NAP opgevoerd naar – 0,40 cm NAP. Vervolgens wordt via Kolhorn het water geloosd op het Amstelmeer en vanuit dit meer door de Oostoeversluis op de Waddenzee gespuid.
Complex
Aan de westkant van het gemaal bevindt zich de Braaksluis en de Braakbrug met de voormalige sluiswachterswoning. Aan de oostkant staat de voormalige machinistenwoning, ook ontworpen door K. van der Mast. De kosten voor de bouw van het gemaal en machinistenwoning bedroegen destijds 1.400.000 gulden.
Modernisering
In 2003 is het gemaal gemoderniseerd. Daarbij zijn de dieselmotoren verwijderd en vervangen door elektromotoren. De capaciteit van het gemaal werd hierbij verhoogd van 1.000 kubieke meter naar 1.800 kubieke meter per minuut. De twee olietanks zijn nog aanwezig, maar inmiddels gesaneerd.
Extra
Wandelen
- Kromme Gouwroute (Wandelnetwerk Noord-Holland)
Fietsen
- Fietsroute Westfriese Omringdijk (Fietsnetwerk)
Zie ook:
De oude dieselmotoren kregen een museale bestemming. De ene werd verplaatst naar het Motoren- en Ambachtenmuseum in Nieuwe Niedorp en de andere naar stoomgemaal De Tuut in Appeltern.