Dinoterb

Om te bepalen hoe het gesteld is met de waterkwaliteit in ons beheergebied, doet HHNK regelmatig metingen in het oppervlaktewater. Uit die metingen blijkt dat de stof dinoterb is aangetroffen bij verschillende meetpunten in het gebied. Naar aanleiding van die constatering hebben wij het onafhankelijke kennisinstituut Deltares opdracht gegeven een bronnenonderzoek te doen. Het bureau onderzocht wat mogelijke verklaringen kunnen zijn voor de recent aangetroffen verhoogde waarden van dinoterb en waar de vervuilingen precies vandaan komen.

Wat is dinoterb?

Dinoterb is een gewasbeschermingsmiddel om onkruid te bestrijden dat vanaf 1974 werd gebruikt. Het mag sinds 1 juli 1998 niet meer gebruikt worden in de landbouw. De werkzame stof dinoterb is slecht oplosbaar in water, enigszins vluchtig (de stof kan enigszins verdampen), redelijk afbreekbaar in bodem en weinig mobiel (de stof verplaatst zich niet makkelijk met het (bewegende) water en wordt niet makkelijk meegevoerd met het water).

Hoe komt het nu in het oppervlaktewater terecht?

Het is vooralsnog niet duidelijk hoe, wanneer en waarom deze stof in het oppervlaktewater terecht is gekomen. Duidelijk is wel dat tijdens de monsternames in 2021 en 2022 op meer meetpunten verhoogde concentraties zijn gemeten in vergelijking met de jaren ervoor. De resultaten kunnen bekeken worden in de landelijke Atlas bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater. De toetsing van de metingen vindt ieder jaar plaats door alle metingen van het afgelopen jaar per meetlocatie te beschouwen en niet door het kijken naar een enkele meetwaarde. 

Wat waren de bevindingen van Deltares?

  • Er is geen duidelijk bewijs voor een mogelijke oorzaak van verhoogde waarden dinoterb.
  • Er is geen aanwijzing voor een structurele bron of route.
  • De data-analyse is correct uitgevoerd.
  • Er is geen documentatie gevonden waaruit blijkt dat dinoterb recent nog gebruikt is als herbicide.
  • Via verstoring en opwoeling van de waterbodem kan eventueel aanwezig dinoterb opnieuw in het oppervlaktewater terechtkomen en tijdelijk verhoogde concentraties dinoterb veroorzaken.
  • Het is onduidelijk of (stedelijk en industrieel) afvalwater een mogelijke bron kan zijn.
  • De wijze van analyseren van dinoterb als onderdeel van een multi-componenten analyse heeft invloed op de meetnauwkeurigheid.

Bronnenonderzoek dinoterb (rapport Deltares)

Kan er sprake zijn van illegaal verbruik?

Deltares heeft onderzocht of er aanwijzingen zijn dat dinoterb na het verbod nog gebruikt is of dat het nog steeds gebruikt wordt. Uit het onderzoek van Deltares blijkt dat er geen concrete aanwijzingen zijn voor illegaal gebruik. 

Deltares trekt de conclusie dat recent (illegaal) gebruik van dinoterb als gewasbeschermingsmiddel "geen aannemelijke oorzaak is voor alle normoverschrijdende concentraties van dinoterb". Reden voor deze conclusie is een optelsom van literatuuronderzoek, informatie van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), interviews met gebruikers in de regio en van data-analyse. 

Heeft HHNK een dader opgespoord?

HHNK heeft het bronnenonderzoek gedaan vanwege de verantwoordelijkheid voor de waterkwaliteit. Het was primair gericht op het vinden van verklaringen voor de hoge concentraties en was geen opsporingsonderzoek. 

Los van het onderzoek geldt dat HHNK altijd optreedt als er concrete aanwijzingen zijn voor het gebruik van dinoterb of andere verboden middelen. Ook wordt gewerkt aan een effectievere samenwerking op gebied van vergunning, toezicht en handhaving. Dit is een samenspel tussen NVWA, Omgevingsdienst en HHNK.  

De bevoegdheid toezicht en handhaving op het in bezit hebben en het toepassen van niet toegelaten gewasbeschermingsmiddelen ligt bij het bevoegd gezag NVWA. 

Het toezicht en handhaven op de juiste toepassing van gewasbeschermingsmiddelen bij oppervlaktewater-gerelateerde zaken ligt ook bij HHNK. 

Hoe ziet het vervolgtraject er uit?

Deltares beveelt aan nog drie mogelijkheden te onderzoeken: 

  • Onderzoeken of uit het verleden mogelijk opgeslagen dinoterb in de waterbodem door beroering vrijkomt;
  • Steekproeven nemen of dinoterb uit mogelijk industrieel of menselijk gebruik instroomt in de rioolwaterzuivering; 
  • Extra analyse zodra dinoterb in reguliere metingen wordt aangetroffen, om mogelijke variaties in toekomstige metingen uit te sluiten.  

HHNK gaat aan de slag met deze aanbevelingen en blijft vol inzetten op het verbeteren van de waterkwaliteit. 

Is het zeker dat de metingen correct zijn?

Uit de data-analyse van dinoterbmetingen in oppervlaktewater blijken geen fouten in de analyse, maar worden wel mogelijke contaminatie en matrixeffecten gesignaleerd waarvan de invloed op de meetbetrouwbaarheid en nauwkeurigheid destijds niet verder is onderzocht. Het is onduidelijk wat mogelijke contaminatie van monsters en matrixeffecten kunnen hebben op de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van metingen.

Op dit moment wordt er gewerkt aan een automatisch signaleringssysteem op opvallende meetgegevens.

Moet ik me zorgen maken over mijn gezondheid? 

Nee. Uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in opdracht van de Gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) blijkt er geen reden tot zorg. Dinoterb is gemeten tijdens het monitoren van de waterkwaliteit. De waterkwaliteitsnorm voor deze stof is gebaseerd op het voorkomen van negatieve effecten voor waterorganismen bij langdurige blootstelling. Dus niet voor mensen. De GGD (Zaanstreek-Waterland, Hollands Noorden en Kennermerland) heeft ons laten weten dat de blootstelling aan dinoterb, als gevolg van recreatie in het oppervlaktewater met een maximale concentratie van 443,8 ng/l geen gezondheidsrisico's met zich meebrengt. 

Het RIVM keek naar het slechts denkbare scenario. Namelijk dagelijks zwemmen in water met de hoogste aangetroffen concentratie dinoterb. Het RIVM concludeerde dat er bij het beoordeelde blootstellingsscenario, dat wil zeggen dagelijkse blootstelling via zwemwater, oraal en dermaal (huid) geen gezondheidsrisico’s zijn te verwachten. Ook voor duiken, varen, spelen en het besproeien van de tuin verwacht het RIVM geen risico’s voor de gezondheid. De blootstelling aan dinoterb zal in deze gevallen lager zijn dan voor dagelijks zwemmen.

Maakt u zich ongerust over milieueffecten van stoffen in uw omgeving, neem dan contact op met de GGD (zie de contactgegevens onderaan deze pagina).

Kan ik zelf gevangen vis eten op plaatsen waar dinoterb is gemeten? 

Het Voedingscentrum geeft adviezen over het eten van vis uit oppervlaktewateren. Er zijn voor zover bekend geen adviezen specifiek in relatie tot dinoterb. In zijn algemeenheid raadt het Voedingscentrum regelmatig eten van zelfgevangen zoetwatervis uit Nederlandse wateren af. 

Kan ik zwemmen op plaatsen waar dinoterb is gemeten? 

Er zijn geen risico's voor de volksgezondheid bij een maximale concentratie van 443,8 ng/l. Het is altijd verstandig te kijken welk advies er geldt voor een zwemwaterlocatie. De provincie zorgt voor de veiligheid van het zwemwater en kan op grond van de ontvangen waterkwaliteitsgegevens een negatief zwemadvies of zwemverbod afgeven voor de officiële zwemwaterlocaties in open water. Meer informatie is te vinden op zwemwater.nl en op de website van de provincie. 

Kan mijn dier veilig zwemmen in sloten en kanalen waar dinoterb is gemeten of het water ervan drinken? 

De waterkwaliteitsnorm voor dinoterb is gebaseerd op negatieve effecten voor waterorganismen. Overschrijdingen van de waterkwaliteitsnorm zeggen niets over eventuele risico's voor de volksgezondheid of de gezondheid van uw dier.  

Kan ik water uit een sloot waar dinoterb is aangetroffen gebruiken voor mijn moestuin?

De waterkwaliteitsnorm voor dinoterb is gebaseerd op negatieve effecten voor waterorganismen. Overschrijdingen van de waterkwaliteitsnorm zeggen niets over eventuele risico's voor de volksgezondheid.  Als u zich ongerust maakt over uw gezondheid door stoffen in uw omgeving, dan kunt u contact opnemen met de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst):

Berichtgeving dinoterb