Zanddijk Limmen

De rond 950 door de graaf van Holland gestichte abdij van Egmond was tot in de 16de eeuw een van de belangrijkste grootgrondbezitters van het graafschap Holland. De abt was dus een machtig man, die tevens optrad als geestelijk leidsman en raadsheer van de graaf. De graven werden tot ongeveer 1200 begraven in Egmond, vlakbij het altaar met de reliekschrijn van de heilige Adalbert: dat is het kistje dat het gebeente van de heilige bevatte. Hij was een 8ste-eeuwse Angelsaksische zendeling in het gebied rond Egmond en de belangrijkste heilige van de abdij.

De abdij ligt op de rand van een zandrug, verder landinwaarts komen we op de volgende zandrug Limmen en Heiloo tegen. Het gebied ertussen was lager. In de 11de eeuw drong steeds meer water op uit steeds dieper wordende waterlopen, met name vanuit het zuiden waar het IJ – ook bekend als Ie, d’Ie of Die, een oud woord voor ‘water’ – een zeearm werd. Daarbij kwam nog de ‘duinval’, het water dat uit de duinen stroomde. Ter hoogte van de abdij kon het water niet verder en vormde een moeras of slikland.

Waar de zandruggen elkaar het dichtste naderden, legde de abdij daarom een dijk zodat het moeraswater de abdijgronden niet meer overstroomde. De dijk was niet van zand, maar ontleende zijn naam – de Zanddijk – aan het buurtschap Noord-Bakkum, toen beter bekend als Arem of Het Zand. De Zanddijk maakt nog steeds een knik bij het melkveebedrijf Arem. Daar werd de stroomgeul namelijk afgedamd.

Het water kon niet meer verder naar het noorden en bij aanhoudende regenval en zuidwestenwind stuwde het op tegen de nieuwe dijk. Het gevolg was dat de velden van de Castricummer boeren ten zuiden van de dijk overstroomden. De enige uitweg voor het water was naar het noorden, maar dan moest de dijk worden doorgestoken. Dat weigerde de abdij steeds omdat dan de abdijgronden onderliepen. Hierdoor verzuurde de verhouding met de Castricummers.

Toen rond 1100 het water eens zo hoog stond dat Castricum dreigde onder te lopen, trokken de Castricummers gewapenderhand naar Arem om de dijk door te steken. De hoogbejaarde en wijze abt Stephanus († 1105) stuurde daarop de monniken onder leiding van zijn vertrouwensman Adalardus († 1120) met Adalberts reliekschrijn in processie naar het stroomgat. De hoop was dat de heilige het binnenstromende water zou stoppen.

Dat deed de heilige inderdaad: toen Adalardus de reliekschrijn in het water plaatste trok het zich terug. De Castricummers dropen af. Toen vond men het een wonder, nu wordt eerder gedacht dat ondertussen zo veel water door het gat was weggelopen dat verdere doorstroming achterwege bleef. Adalardus werd naderhand tot abt gekozen maar een nieuwe botsing met de Castricummers zou minder goed aflopen.

Ook uit het noorden drong de zee op en de abdij kreeg daardoor ook aan die kant van de dijk met hoog water te maken. Abt Adalardus wilde daarom nu zelf de dijk doorsteken zodat het water zou afvloeien over de weilanden van Castricum. Adalberts reliekschrijn nam hij mee, maar dit keer waren de monniken dus de daders en de heilige liet het afweten. De woedende Castricummers gaven de monniken een ongenadig pak slaag. Wel zou Adalbert hen naderhand hebben gestraft met een moeilijk leven en een ellendige dood.

De Zanddijk was als waterkering ongeschikt vanwege de aanleg op de laagste plek: waterkering werkt beter op een zo hoog mogelijk punt. De oplossing van de wateroverlast was de aanleg van andere dijken aan het einde van de 12de en in het begin van de 13de eeuw. Wel was de Zanddijk nuttig als weg: in later tijden brachten de vissers van Egmond aan Zee hun vis over de dijk naar Limmen, waarvandaan het per schip naar Amsterdam ging.

Extra

Wie over de Zanddijk wil fietsen kan dat doen als onderdeel van de Oerijroute.

Er zijn veel wandelmogelijkheden in het gebied maar die komen niet over de Zanddijk. Een route die de Zanddijk net raakt is de Oranje Route (Wandelnetwerk Noord-Holland) die begint bij de Abdijlaan in Egmond-Binnen. De knik in de weg bij Arem is vlakbij de route, die ook langs de abdij voert.