Windmotor De Hercules
Windmotor de Hercules is met zijn afmeting en vorm een opvallende verschijning in het open landschap van de Kalverpolder te Zaandam. De in 1922 geplaatste windmotor is een Amerikaanse uitvinding en een rijksmonument.
De windmotor van ca. 16 meter hoog is gefabriceerd door de Vereinigte Windturbinenwerke AG te Dresden en is in 1922 geleverd via de Nederlandse importeur R.S. Stokvis en Zonen te Rotterdam. Deze fabrikant bracht windmotoren op de markt onder de naam Herkules Metallicus. De molen is gesitueerd aan de oostelijke Ringdijk van de Kalverpolder. Dit molentype staat ook wel bekend als roosmotor wegens de vorm van het windrad. De windmotor bestaat uit een vijzelkom en vijzel met daarboven een stalen constructie die het motorlichaam en windrad draagt. Het windrad (diameter ca. 11 m) telt 30 wieken en heeft een staart bestaande uit een brede hoofdvaan en een zijvaan. De toren staat in een machinehuis met daarboven een platform. Dit huisje is bij de renovatie in de jaren negentig geplaatst en verving het in 1986 wegens instortingsgevaar gesloopte huisje.
De windmotor is onbemand. Door de twee windvanen kan de molen zichzelf op de wind zetten. Bij te hoge windsnelheden wordt het windrad automatisch weer uit de wind gedraaid. Daarnaast waren er nog andere voordelen ten opzicht van de traditionele windmolen, de molen draaide al bij weinig wind, vroeg minder onderhoud en de kans op brand was veel kleiner.
Amerikaanse uitvinding
De windmotor is in Amerika ontwikkeld en werd voor irrigatiedoeleinden gebruikt. Dergelijke molens waren een groot succes en kwamen ook in Europa op de markt. In Nederland werd dit type molen met name in de kleinere Friese en Noord-Hollandse polders toegepast.
Windmotor De Hercules regelt de waterstand in de Kalverpolder. Het overtollige water wordt geloosd (opvoerhoogte van 0,70m) op de ringvaart van de Wijde Wormer. De Kalverpolder heeft een oppervlakte van 170 ha en bestaat grotendeels uit veenweide. De polder werd al vanaf 1636 bemalen door watermolen Het Pinksternakel. Deze stond langs de Zaan, werd in 1922 vervangen door de Hercules en uiteindelijk in 1925 afgebroken.
Gered van de sloop
In 1992 besloot het Waterschap De Waterlanden – opvolger van de in 1981 als zelfstandig waterschap opgeheven Kalverpolder – de Hercules te vervangen door een elektrisch gemaal. Dit kwam in 1993 gereed.
Gelukkig werd in 1992 door het waterschap en de Vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek Zaanstreek (M.B.T.Z.) het comité Herstel Roosmolen de Hercules in het leven geroepen. De molen stond op de provinciale monumentenlijst. Door verschillende giften en fondsen kon De Hercules in 1995-1996 worden gerenoveerd. Dit werd uitgevoerd door Machinefabriek P.M. Duyvis te Koog aan de Zaan. Het huisje rondom de stalen constructie werd door leerlingen van Zaanse scholen uitgevoerd als leerproject.
De windmotor speelde tot 2005 nog echt een rol in de waterbeheersing. Daarna nam het elektrische hulpgemaaltje naast de molen het helemaal over en is sindsdien hoofdgemaal. Tijdens de hoge waterstand in de Kalverpolder van begin 2021 werd het elektrische gemaal bijgestaan door Windmotor De Hercules.
Extra
- Aan de andere kant van de polder bevindt zich de Zaanse Schans.
- Filmpje van draaiende Windmotor
De instandhouding van de molen wordt mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie Noord-Holland.