Schermersluis Nauerna

In het buurtschap Nauerna ligt al sinds de 17de eeuw een van de belangrijkste sluizen van Noord-Holland, de zogenaamde Nauernasche of Schermersluis. Eeuwenlang speelde die een cruciale rol in de afwatering en in de scheepvaart van Noord-Holland. Deze sluis was het werk van een van de bekendste sluizenbouwers uit de 17de eeuw en ontleent zijn naam aan de droogmakerij die hem liet bouwen, de Schermer.

De Schermersluis was onderdeel van de waterwerken die nodig waren toen het Schermermeer in de jaren 1633-1635 werd drooggemaakt. Daardoor verloor de zogenaamde Schermerboezem 6349 hectare aan waterbergend vermogen. De boezembeheerder, het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen, eiste daarom dat er bredere afwateringen werden aangelegd, naar de Zuiderzee in het noorden en naar het IJ in het zuiden. Om kosten te besparen, werd de waterloop Twisch, die tussen Assendelft en Westzaan doorliep, naar het noorden verder uitgegraven en verbreed tot een vaart. Die voerde het overtollige water vanuit de ringvaart van de Schermer bij het buurtschap Nauerna in het IJ af.

De stad Alkmaar had groot belang bij de inpoldering van de Schermer en nam daarom het initiatief voor dit project. Er waren al heel wat kleinere en grotere meren rond de stad drooggemaakt en de polderboeren verkochten hun producten liefst op de markten van de dichtstbijzijnde stad. Purmerend had groot voordeel van de drooggemaakte Beemster en Alkmaar verwachtte dat ook van een ingepolderde Schermer.

Aan het einde van de vaart werd een grote sluis in de zeedijk langs het IJ gemaakt. Die diende niet alleen om het overtollige water te kunnen spuien, maar was ook belangrijk voor het scheepvaartverkeer. De sluis werd ontworpen door de in Alkmaar woonachtige herbergier en sluisbouwer Willem Jansz Benning (1569/70-1636), een leeftijdgenoot van de beroemde Jan Adriaensz Leeghwater. Benning was eerst sluiswachter in Edam en naderhand ontwerper van sluizen in binnen- en buitenland. In de Zijpe herbouwde hij in 1631 de Grote of Oudesluis gebouwd. De Schermersluis werd tussen 1633 en 1634 gebouwd naar het voorbeeld van deze zeesluis.

Het Alkmaarse stadsbestuur hoopte met de nieuwe sluis en afwateringsvaart ook een nieuwe handelsroute te openen, als een soort Noord-Hollands Kanaal. Haarlem en Amsterdam hielden dat echter tegen, bevreesd voor hun handel. De droogmakers van het Schermeer werden verplicht de sluis met een balk af te sluiten voor schepen met vaste masten, die dus via de Zuiderzee moesten blijven varen. Amsterdam en Haarlem hielden de aldus ‘overkluisde’ sluis argwanend in de gaten. Toen bleek dat in 1654 de balk was verhoogd dwongen ze af dat die weer op de oude hoogte werd vastgemaakt.

De dwars over de sluiskolk gelegde balk werd pas kort na 1800 verwijderd. Amsterdam en Haarlem konden dat door staatkundige veranderingen niet meer tegenhouden. De sluis was zo verouderd dat ze in 1800 vrijwel geheel werd vernieuwd, nadat het polderbestuur van de Schermer met grote moeite voldoende geld bij elkaar had geschraapt. Twee eenvoudige gedenkstenen in de sluis, vernieuwd in 1940, herinneren aan de uitvoerders van het werk en de bestuurders van toen. Toen de sluis was voltooid kon het waterschapsbestuur er voor het eerst zonder de mast te strijken doorheen varen.

De sluis werd na 1800 nog enkele malen verbouwd. De huidige ophaalbrug dateert uit 1959. Aan beide zijden van het binnensluishoofd staat een kaapstander. Die openen en sluiten de sluisdeuren. Een derde kaapstander bediende ooit het rinket. De ‘wakers’ of ‘tijwachters’, een soort grote dobbers aan kettingen die omlaag gehangen kunnen worden, voorkomen dat de sluisdeur geheel open gaat en in de deurkas verdwijnt, zodat bij het omdraaien van de stroomrichting de sluisdeur zal sluiten.

De Schermersluis wordt al sinds jaar en dag bediend door leden van de plaatselijke familie Schoone. De eerste sluiswachter uit de familie Schoone was tevens molenaar op de Pauw, een oliemolen die in 1896 werd afgebroken maar in 2017 is herbouwd als hennepklopper. Sinds 2021 draait de vijfde generatie mee als sluiswachter. Met name in zomerweekenden worden nog heel wat schepen en scheepjes ‘geschut’ en gaan sluis en brug voortdurend open.

Extra

• De Schermersluis ligt op de wandelroutes van onder meer de Nauernaroute en de Assendelftroute. 
• Wie de Noordzeekanaalroute gaat fietsen komt ook over de Schermersluis heen.
• Dat geldt ook voor wie de Oer-IJ route fietst.