Leeghwatermonument, Purmerbuurt

Op een druk kruispunt in de Purmer staat een tamelijk onopvallend monument uit 1922. Het houdt de herinnering levend aan molenmaker en waterbouwkundige Jan Adriaenszoon Leeghwater (1575-1650), en de toentertijd wijdverbreide verering voor deze ‘waterheld’.

In 1922 bestond droogmakerij en waterschap de Purmer driehonderd jaar, en dat werd groots gevierd. Op 31 augustus werd dwars door de Purmer een historische optocht te paard gehouden, in het kielzog van het rijtuig van dijkgraaf Hendrik Beets (1860-1952). Hij was sinds 1904 de eerste inwoner van de Purmer die dat ambt bekleedde – tot die tijd kwamen alle dijkgraven uit de steden. Ook Leeghwater was bij de optocht, vertolkt door een onbekende Purmerling.  

Leeghwater woonde in De Rijp. Hij was timmerman en molenmaker, maar ontwikkelde zich tot een veelgevraagd bemalings- en inpolderingsdeskundige. Hij was betrokken bij de droogmaking van (bijna alle) de grote Noord-Hollandse meren, waaronder de Purmer. In een boek uit 1641 pleitte hij ook voor de inpoldering van Haarlemmermeer. Hij was een groot voorstander van droogmakerijen. Zijn boek zou vaak worden herdrukt, en Leeghwater groeide uit tot een Hollandse waterheld. Hij werd daarbij belangrijker gemaakt dan hij was: de leiding van de droogleggingen lag niet bij hem, maar bij de verschillende bedijkingsmaatschappijen, gevormd door rijke kooplieden en stadsbestuurders.

Niettemin werd Leeghwater in de 19de en 20ste eeuw gezien als een groot voorbeeld, de vooruitziende geest achter de inpolderingen van de Gouden Eeuw. Vandaar dat men in de Purmer besloot hem bij het driehonderdjarig bestaan te eren met een monument. Drijvende kracht daarvan was de daadkrachtige hoofdingeland Gerardus Johannes de Goede (1884-1943), burgemeester van Wijdenes en secretaris van de feestcommissie. In het door hem geschreven jubileumboekje over de geschiedenis van de Purmer kreeg Leeghwater ruimschoots de aandacht. Het ontwerp werd gemaakt door De Goedes zwager Adriaan Hillebrand Kwantes (1897-1971), architect in Amsterdam maar Purmerling van geboorte.

Het monument werd gemetseld van roodbruine Utrechtse ‘handvormsteen’, bovenop een al bestaande muur uit 1772. De voet van het monument werd gehouwen uit grof gefrijnde zandsteen, net als het bankje dat aan het monument werd verbonden. Het werd verfraaid met sierijzerwerk en een bronzen plaquette met het portret van Leeghwater. Op 1 september 1922 werd het onthuld door de plaatsvervangend Commissaris van de Koningin van Noord-Holland. Nakomelingen van Leeghwater, van wie sommigen in de Purmer woonden, hingen kransen aan het monument.

Voor deze Purmerlingen was Leeghwater niet zo maar een held, maar ook een voorvader van wie ze afstamden. Dikwijls speelden zij een rol binnen het waterschap, zoals vader en zoon Pieter (1850-1936) en Gerrit Groot (1882-1965), die een halve eeuw opzichters waren van de Purmer. Gerrit Groot volgde zijn vader op in 1920 en was dus ook betrokken bij het ontwerp en de plaatsing van het monument voor zijn beroemde voorvader.

Dijkgraaf Beets beloofde dat het waterschap goed zou zorgen voor het monument, en dat is ook gebeurd, al heeft het de tijd niet ongeschonden doorstaan. Het sierijzerwerk aan de onderkant is verwijderd en de plaquette werd gestolen. Een nieuwe bronzen plaquette werd geplaatst in 1997. In 2022 is het rond het monument druk geworden met bebouwing en verkeerslichten. Maar ook nu, 400 jaar na de drooglegging, blijft Leeghwater glimlachen naar zijn Purmer nageslacht. Het eeuwfeest zou hem vast hebben vervuld met voldoening.

Extra

• Fiets- en wandelroutes komen niet rechtstreeks langs het Leeghwatermonument. In de buurt komt Deelroute 1 van de fietsroutes Laag Holland.
• Leeghwater wordt natuurlijk niet alleen in de Purmer geëerd en herinnerd. Ook elders in het voormalige Noord-Hollandse merengebied komt hij regelmatig voorbij. Dat gebied wordt wel Land van Leeghwater genoemd.
• In de Purmer staat 2022 in het teken van het vierhonderdjarig bestaan van de droogmakerij.
• Het Purmer Gedenkboek van burgemeester De Goede is te lezen en te downloaden op Delpher.
• Het Haerlemmermeerboeck van Leeghwater is vele malen herdrukt. Op de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren is een herdruk uit 1973 te lezen en te downloaden.