Grote Sluis Oudesluis
Ooit beukte bij storm de Zuiderzee tegen de sluisdeuren, maar sinds het midden van de 19de eeuw maakt de voormalige zeesluis van de Zijperpolder aanmerkelijk rustiger tijden door. Tegenwoordig rij je er zo overheen maar ooit maakte de 'Hoge Sluis' meer indruk.
Je ziet het er nu niet meer zo aan af, maar in de 17de en 18de eeuw was het in Oudesluis een drukte van belang. Hier waterde de Zijperpolder uit op de Zuiderzee en moest al het scheepvaartverkeer vanaf zee naar Alkmaar geschut worden in wat toentertijd de Grote Sluis van de Zijpe werd genoemd. De bewoners van het dorp noemden het de 'Hoge Sluis' vanwege de hoogte. Voor de uitwatering van de Schermerboezem, de grote Noord-Hollandse waterberging, was de sluis van groot belang.
Van de grote bedijkingen in Noord-Holland was die van de Zijpe een van de moeilijkste. Het bleek niet eenvoudig deze stormgevoelige zee-inham af te sluiten. Toen het eenmaal gelukt was barstte de Tachtigjarige Oorlog los en werd de polder weer onder water gezet. Zo kon het Spaanse leger op afstand worden gehouden van Westfriesland. Pas in 1596-1597 werd de Zijpe voorgoed bedijkt. De nieuwe zeesluis kwam op de plek waar hij in 1564 ook al was aangelegd.
Van die eerste houten oudste sluis is weinig bekend. Hij waterde vooral de polder af maar diende ook het scheepvaartverkeer. Tegen het jaar 1629 was de sluis aan algehele vernieuwing toe en in 1630 werd besloten een grotere en diepere stenen zeesluis te bouwen, van Bentheimer zandsteen. De vooraanstaande Amsterdamse burgemeester Jacob Dircksz de Graeff (1571-1638), heer van Zuid-Polsbroek en hoofdingeland van de Zijpe, speelde hierbij een belangrijke rol.
De sluis werd gebouwd door Willem Jansz Benning (c. 1569-1636), een voormalige sluiswachter uit Edam die zelf sluizen was gaan ontwerpen en bouwen. Hij bouwde eerst vooral in het buitenland sluizen. De Grote Sluis van de Zijpe was zijn eerste grote Hollandse klus. In 1631 kwam Jacob de Graeff naar Oudesluis om de eerste steen te leggen: in januari 1632 was het werk klaar. Een fraaie gedenksteen in de kolk herinnert aan de rol van burgemeester De Graeff en bouwmeester Benning.
In 1711 werd de sluis hersteld en in de jaren 1764-1765 zelfs geheel vernieuwd. Toen liet het bestuur van de Zijpe twee gedenkstenen aanbrengen met deze jaartallen en de zwaan uit het wapenschild van de Zijpe. Er werd ook een grotere steen aangebracht waarin de namen van de bouwers werden vermeld. Dit keer geen hoge heren, maar de drie timmerlieden, de twee metselaars en de steenhouwer.
De Grote Sluis speelde een belangrijke rol in de scheepvaart op Alkmaar. Alle schippers moesten schutgeld betalen aan de sluiswachter. Die had ook het recht te vissen aan de binnenkant van de sluis. In 1828 werd de toenmalige sluiswachter dat recht ontnomen omdat hij tijdens de palingtrek de sluis had opengezet en boze boeren bij het polderbestuur klaagden over het zoute water in hun sloten.
Door de bedijking van de Anna Paulownapolder in 1845-1847 lag de sluis niet meer aan zee. Omdat beide polders dezelfde waterstand hadden, hoefde er niet meer te worden geschut en werd de sluis alleen gesloten bij ongebruikelijk hoog water. Een ingrijpende verandering was de afbraak van het oude sluiswachterspand, dat tevens een boerderij was en een vergaderzaal bevatte voor het polderbestuur.
De oude woning werd vervangen door een kleinere. Er zit nog steeds een hoeksteen in met als opschrift de datum 18 juni 1914. Twee jaar later moesten er nieuwe sluisdeuren komen. In de drooggelegde sluiskolk vonden twee dorpsjongens een gouden tientje uit 1824. Dat was een muntstuk van goud ter waarde van 10 gulden. Ze gingen ermee naar de aannemer die de eerlijke vinders hun deel gaf en de rest van het bedrag verdeelde onder zijn werknemers.
Omdat het scheepvaartverkeer afnam en het autoverkeer toenam werd in de jaren 1950 de weg verbreed en de sluis verlaagd. De sluiswachterswoning bezit nog veel oorspronkelijke details, zoals het tarievenbord uit 1850 en een windscherm voor de buitendeur die op twee manieren open kan en zo voorkomt dat de wind naar binnen loeit als de sluiswachter naar buiten moet.
Extra
Wie het traject Julianadorp-Wieringerwaard van het Noordhollandpad wandelt, komt over de Grote Sluis heen.
Ook de fietsroute De mooie Kop van Noord-Holland komt over de Grote Sluis.