Gemaal Meldijk Uitgeest

Samen met de sluis en de wipbrug vormt gemaal Meldijk een mooi en gaaf bewaard gebleven complex midden in de dichtbebouwde omgeving van Uitgeest. Op het dak is met rode dakpannen de tekst 'Gemaal Meldijk' aangebracht. In het rechterdeel van het gemaal zit momenteel een schilderschool.

In 1874 is het gemaal aan de Meldijk als stoomgemaal in gebruik genomen. Het gemaal pompt het water uit de Uitgeester- en Heemskerkerbroekpolder in het Uitgeestermeer. Het gemaal is hard nodig, want er komt veel water vanuit het zuiden naar Uitgeest toe. De installatie bestond uit twee stoommachines met ketels die ieder een houten vijzel aandreven met een diameter van 1,80 m en een capaciteit van circa 80 m³ per minuut elk. Aan de achterkant bevonden zich de schoorsteen en kolenloods.

Het ontwerp voor het gemaal is gemaakt door W.C. en K. de Wit, een ingenieursbureau uit Amsterdam. Het gemaal is een betrekkelijk zeldzaam type omdat de dubbele installatie en ketelruimte zich in één bouwlichaam bevinden.

Van stoom naar stroom

In 1925 is het gemaal omgebouwd tot een elektrisch gemaal. De vijzels werden vervangen door twee, in de vijzelgoten gelegde, horizontale schroefpompen van fabricaat Pannevis, ieder aangedreven door een elektromotor. De totale kosten van de operatie bedroegen 54.500 gulden. Op 31 augustus 1925 vond de officiële proefbemaling plaats. Vermoedelijk is in die tijd ook de linkervoordeur verwijderd. In de ruimte achter de voormalige deur bevindt zich nu de hoogspanningsruimte. De overbodige schoorsteen en kolenloods vielen onder de slopershamer.

De voormalige ketelruimte, rechts in het gebouw, was eerst als vergaderzaal van het polderbestuur en berging in gebruik. Tegenwoordig is het een atelier. De functie van de machineruimte is ongewijzigd gebleven.

Vier gedenkstenen

In het gemaal bevinden zich vier zwarte gedenkstenen met gouden letters. Twee stenen dateren uit 1874 en herinneren aan de oprichting van het stoomgemaal. De derde steen uit 1925 refereert aan de elektrificatie van het gemaal. De laatste steen dateert uit 1997. In dat jaar werd het gemaal door het toenmalige Waterschap Het Lange Rond – waarin de polder Uitgeester- en Heemskerkerbroek in 1977 was gefuseerd – gerenoveerd. De beide horizontale schroefpompen en de bijbehorende aanzuigmonden werden vernieuwd, het gemaal kreeg een elektrisch krooshek en de bediening werd totaal geautomatiseerd.

Omgeving

Ten oosten van het gemaal ligt een kleine schutsluis met twee paar puntdeuren. Deze dateert uit 1641 en is in 1874 vernieuwd. De sluis was opgetrokken in baksteen, maar werd in 1953 voorzien van betonnen kolkwanden en binnensluishoofd. De houten deuren zijn in 2010 vervangen. Via deze sluis kunnen bootjes het verschil in waterhoogte tussen de polder en het Uitgeestermeer overbruggen. De sluis werkt ook als vismigratie.

Boven de sluis bevindt zich een witte ophaalbrug. Deze is in ook 1874 vernieuwd en werd in 1954 vervangen door een stalen ophaalbrug. Ten westen van het gemaal staat de machinistenwoning uit 1879.

Extra

• https://www.route.nl/poi/933447/gemaal-meldijk
• http://www.kanoroutes.nl/nl-uitgeest.htm
• https://www.alkmaarder-enuitgeestermeer.nl/activiteiten/102
• https://www.oerij.eu/downloads/user/pdf/waterroute-uitgeest.pdf